Libra i JFK - postmodernistička upotreba narativa
Roman Libra američkog pisca Dona Delila objavljen je 1988. godine i bavi se atentatom na trideset i petog američkog predsednika Džona Kenedija koji se dogodio 22. novembra 1963. u Dalasu, država Teksas. Mnogi taj događaj smatraju jednim od najmračnijih u američkoj istoriji i svojevrsnom prekretnicom jer je on svima pokazao naivnost optimističke slike društvenog uređenja u kojoj narod ima udela u najvažnijim odlukama i generalnom pravcu u kojem će se kretati dalji razvoj zemlje. Kenedi je važio za velikog reformatora društva, istorijska je činjenica da je on odbio plan CIA po kojem bi se inscenirali napadi na američku obalu od strane Kube, što bi poslužilo kao opravdanje da Amerika izvrši invaziju na tu zemlju. On je takođe zagovarao povlačenje agenata iz Vijetnama kako bi se izbegao rat, i bio je za dijalog i mirno rešenje sukoba sa drugom stranom u Hladnom ratu. Govorilo se da je spremao i veliku finansijsku reformu Federalnih rezervi, i uopšte ekonomskog sistema u Americi, drugim rečima da je imao viziju drugačijeg pravca od onog na kojem je danas ova zemlja i njen narod. U tom smislu, nakon njegove smrti više ništa nije bilo isto. Ne samo što se dogodio rat u Vijetnamu i što je CIA kao agencija nastavila sa svojim crnim operacijama, već je izgubljena i poslednja vera u to da ljudi sa vrha govore istinu narodu, i da uopšte bilo šta dobro spremaju. Čitava jedna priča, jedan narativ, onaj stari dobri po kojem postoji američki san i po kojem dobra dela i namere bivaju nagrađeni, pao je u vodu kao neodrživa fantazija. Svetom u velikoj meri vladaju i mračne, podzemne sile, kako u društvu, tako i u nama samima.
Poigravanje sa idejom narativa i pripovedanja jedan je od zajedničkih elemenata mnogih postmodernističkih pisaca, pa tako i Dona Delila. Glavni junak Libre je (navodni) ubica Kenedija, Li Harvi Osvald. On je celog svog života voleo da čita, iako je patio od disleksije pa mu je samo čitanje pričinjavalo velike muke, čak i fizički bol. Kao mladić u osnovnoj školi rekao je da bi voleo da bude pisac kada poraste, i da piše o savremenom američkom životu. Samoindoktrinacijom je od sebe načinio marksistu, i velikog kritičara društva u kojem živi. Atentat na predsednika je izvršen sa poslednjeg sprata magacina za knjige u kojem je Osvald radio u to vreme. Osvald nam sve vreme priča svoju priču. Čak i kada govori sa drugim likovima, u dijalozima, njegove rečenice zvuče kao da pripadaju unutrašnjem monologu, a tako zvuče i odgovori sagovornika. Tako je i sa mnogim drugim dijalozima u knjizi. Na momente on nam se čini kao nepouzdani pripovedač, kao da postoji nešto što nam nije rekao, što je u pripovedanju ispustio (da li je bio agent CIA, da li je otišao u Sovjetsku Rusiju kao lažni dezerter). Međutim, on nikako nije jedini lik u knjizi koji kroji narative, to čini čak i njegova siromašna i neobrazovana majka, ona nam govori kako je to podizati decu bez pomoći muža, u sredini bez razumevanja i topline, ona kaže kako namerava da napiše knjigu o svom sinu i činjenici da je iskorišćen od strane drugih, nakon što sprovede pažljivu istragu.
U romanu se takođe više puta javlja komentar samih pripovednih postupaka od strane likova. Tako Volter Everet, penzionisani agent Centralne Agencije, razmatra prirodu svake zavere, tj. zapleta (igra reči, na engleskom plot znači zaplet ali i zaveru), nakon što je jednu stavio u pokret:
'Plots carry their own logic. There is a tendency of plots to move toward death. He believed that the idea of death is woven into the nature of every plot. A narrative plot no less than a conspiracy of armed men. The tighter the plot of a story, the more likely it will come to death. A plot in fiction, he believed, is the way we localize the force of the death outside the book, play it off, contain it. The ancients staged mock battles to parallel the tempests in nature and reduce their fear of gods who warred across the sky. He worried about the deathward logic of his plot. He'd already made it clear that he wanted the shooters to hit a Secret Service man, wound him superficially. But it wasn't a misdirected round, an accidental killing, that made him afraid. There was something more insidious. He had a foreboding that the plot would move to a limit, develop a logical end.'
Još jedna karakteristika ovakvog postmodernističkog narativa je insistiranje na koincidencijama i trivijalnim detaljima u koje se učitava veliko značenje. Nakon atentata brojni teoretičari zavere su pronalazili mnoge informacije koje su se činile kao međusobno povezane, čime se sugerisalo postojanje nekog opšteg okvira u pozadini događaja. Gaj Banister, stari FBI agent i jedan od zaverenika, učestvovao je u ubistvu državnog neprijatelja broj jedan, Džona Dilindžera, kojeg su agenti sačekali kada je izlazio iz bioskopa. Li Harvi Osvald je uhapšen dok je gledao film u bioskopu. U romanu, zaverenici tragaju za Osvaldom kao za idealnim žrtvenim jarcem, i on se odjednom pojavljuje nakon dugog odsustva, što podstiče Dejvida Ferija, još jednog zaverenika, da govori o sudbini. On analizira Lija kroz njegov horoskopski znak, Vagu:
''We have the positive Libran who has achieved self-mastery. He is well-balanced, level-headed, a sensible fellow respected by all. We have the negative Libran who is, let's say, somewhat unsteady and impulsive. Easily, easily, easily influenced. Poised to make the dangerous leap. Either way, balance is the key.''
Kada se želi sačiniti narativ kao ovaj ovde, o sudbinskim događajima, ni naizgled trivijalni detalj kao što je nečiji horoskopski znak, nije nevažan.
Narativ kao jedna od tema figurira i u filmu JFK Olivera Stouna. Film je zasnovan na dve knjige (On the Trail of the Assassins - Jim Garrison; Crossfire: The Plot That Killed Kennedy - Jim Marrs) i prati Džima Garisona, javnog tužioca iz Nju Orleansa koji je pokrenuo istragu o ubistvu predsednika jer je odbio da poveruje zvaničnoj verziji. Za njega je ona bila loše skrojena priča, prepuna rupa u zapletu. Da je u pitanju zaista priča koju je neko seo i napisao kako bi se prikrila istina, on shvata kada tokom sastanka sa Iksom, insajderom iz vlade (tzv. deep throat lik, koji u filmovima odaje poverljive informacije), biva obavešten da su novine na Novom Zelandu objavile priču o atentatu, sa svim detaljima o hapšenju koje je usledilo, samo nekoliko sati nakon istog, i to se može zaključiti na osnovu vremenske razlike. Iks, koji je zauzimao visoku poziciju u vojsci, to je saznao igrom slučaja jer se desilo da se našao u toj zemlji u tom trenutku. On takođe sugeriše Garisonu da su u zaveru umešani ljudi iz vojno-industrijskog kompleksa koji su želeli da se Kenedi ukloni jer je bio protiv rata u Vijetnamu.
Tokom suđenja jednom od optuženih, Garison demonstrira neodrživost priče o tri ispaljena metka, jer bi poslednji od njih morao da ima magična svojstva, i sposobnost višestrukog rikošetiranja, u tzv. Teoriji o magičnom metku. On takođe ukazuje na svedočenja o više Osvalda koji su se simultano pojavili u više različitih američkih država neposredno pred atentat. Nakon samog atentata, izvršene su dve autopsije, jedna u Dalasu, druga u Vašingtonu, i obe su bile prepune nepravilnosti. Kako se morbidno ispostavilo, predsednikov mozak je nestao, i ni dan-danas se ne zna gde je završio.
Nažalost, on nema mnogo konkretnih dokaza i svedočenja, i oslanja se na nuđenje teorija. Mnogi detalji su prikazani ali svi oni ukazuju na više različitih pravaca, i ne pružaju jasan odgovor o ubistvu, odnosno u istoj meri su nejasni i šućmurasti kao i zvanična verzija. Porota takvom pričom nije zadovoljna, i optuženi Klej Šo biva oslobođen.
Nominalno gledano, Stounov film je triler o zaverama, ali je u strogom smislu čist horor. On se od konvencionalnih horora razlikuje time što njegova čudovišta ne ostaju u domenu fikcije i mašte po završetku filma već su i dalje tu, sa nama, u periferiji vidnog polja. Stoun je film nazvao kontra mitom, kao suprotnost zvaničnom mitu Vorenove komisije.
Događaji kao što je atentat na Džej Ef Keja su jedan od onih koji menjaju paradigmu. To nije jedini atentat u dvadesetom veku, bilo ih je još mnogo, u raznim državama. Svi oni su bili praćeni loše sklepanim pričama i čudno sklepanim pričama kao odgovor na njih. Šta je zapravo istina, i da li ona uopšte postoji, pitanje je koje više i nema mnogo značaja u postmodernističkom svetu, kako u politici tako i u umetnosti. Možemo se setiti Ničeovih reči iz Genealogije morala, kada, ironično, govori o drevnom redu atentatora (hašašina). Njihova najveća tajna, rezervisana samo za najviše slojeve tajnog društva, bila je: Ništa nije istinito, sve je dozvoljeno. Sa tom tajnom, koja je bila čista sloboda duha, odbačena je vera u samu istinu.
Poigravanje sa idejom narativa i pripovedanja jedan je od zajedničkih elemenata mnogih postmodernističkih pisaca, pa tako i Dona Delila. Glavni junak Libre je (navodni) ubica Kenedija, Li Harvi Osvald. On je celog svog života voleo da čita, iako je patio od disleksije pa mu je samo čitanje pričinjavalo velike muke, čak i fizički bol. Kao mladić u osnovnoj školi rekao je da bi voleo da bude pisac kada poraste, i da piše o savremenom američkom životu. Samoindoktrinacijom je od sebe načinio marksistu, i velikog kritičara društva u kojem živi. Atentat na predsednika je izvršen sa poslednjeg sprata magacina za knjige u kojem je Osvald radio u to vreme. Osvald nam sve vreme priča svoju priču. Čak i kada govori sa drugim likovima, u dijalozima, njegove rečenice zvuče kao da pripadaju unutrašnjem monologu, a tako zvuče i odgovori sagovornika. Tako je i sa mnogim drugim dijalozima u knjizi. Na momente on nam se čini kao nepouzdani pripovedač, kao da postoji nešto što nam nije rekao, što je u pripovedanju ispustio (da li je bio agent CIA, da li je otišao u Sovjetsku Rusiju kao lažni dezerter). Međutim, on nikako nije jedini lik u knjizi koji kroji narative, to čini čak i njegova siromašna i neobrazovana majka, ona nam govori kako je to podizati decu bez pomoći muža, u sredini bez razumevanja i topline, ona kaže kako namerava da napiše knjigu o svom sinu i činjenici da je iskorišćen od strane drugih, nakon što sprovede pažljivu istragu.
U romanu se takođe više puta javlja komentar samih pripovednih postupaka od strane likova. Tako Volter Everet, penzionisani agent Centralne Agencije, razmatra prirodu svake zavere, tj. zapleta (igra reči, na engleskom plot znači zaplet ali i zaveru), nakon što je jednu stavio u pokret:
'Plots carry their own logic. There is a tendency of plots to move toward death. He believed that the idea of death is woven into the nature of every plot. A narrative plot no less than a conspiracy of armed men. The tighter the plot of a story, the more likely it will come to death. A plot in fiction, he believed, is the way we localize the force of the death outside the book, play it off, contain it. The ancients staged mock battles to parallel the tempests in nature and reduce their fear of gods who warred across the sky. He worried about the deathward logic of his plot. He'd already made it clear that he wanted the shooters to hit a Secret Service man, wound him superficially. But it wasn't a misdirected round, an accidental killing, that made him afraid. There was something more insidious. He had a foreboding that the plot would move to a limit, develop a logical end.'
Još jedna karakteristika ovakvog postmodernističkog narativa je insistiranje na koincidencijama i trivijalnim detaljima u koje se učitava veliko značenje. Nakon atentata brojni teoretičari zavere su pronalazili mnoge informacije koje su se činile kao međusobno povezane, čime se sugerisalo postojanje nekog opšteg okvira u pozadini događaja. Gaj Banister, stari FBI agent i jedan od zaverenika, učestvovao je u ubistvu državnog neprijatelja broj jedan, Džona Dilindžera, kojeg su agenti sačekali kada je izlazio iz bioskopa. Li Harvi Osvald je uhapšen dok je gledao film u bioskopu. U romanu, zaverenici tragaju za Osvaldom kao za idealnim žrtvenim jarcem, i on se odjednom pojavljuje nakon dugog odsustva, što podstiče Dejvida Ferija, još jednog zaverenika, da govori o sudbini. On analizira Lija kroz njegov horoskopski znak, Vagu:
''We have the positive Libran who has achieved self-mastery. He is well-balanced, level-headed, a sensible fellow respected by all. We have the negative Libran who is, let's say, somewhat unsteady and impulsive. Easily, easily, easily influenced. Poised to make the dangerous leap. Either way, balance is the key.''
Kada se želi sačiniti narativ kao ovaj ovde, o sudbinskim događajima, ni naizgled trivijalni detalj kao što je nečiji horoskopski znak, nije nevažan.
Narativ kao jedna od tema figurira i u filmu JFK Olivera Stouna. Film je zasnovan na dve knjige (On the Trail of the Assassins - Jim Garrison; Crossfire: The Plot That Killed Kennedy - Jim Marrs) i prati Džima Garisona, javnog tužioca iz Nju Orleansa koji je pokrenuo istragu o ubistvu predsednika jer je odbio da poveruje zvaničnoj verziji. Za njega je ona bila loše skrojena priča, prepuna rupa u zapletu. Da je u pitanju zaista priča koju je neko seo i napisao kako bi se prikrila istina, on shvata kada tokom sastanka sa Iksom, insajderom iz vlade (tzv. deep throat lik, koji u filmovima odaje poverljive informacije), biva obavešten da su novine na Novom Zelandu objavile priču o atentatu, sa svim detaljima o hapšenju koje je usledilo, samo nekoliko sati nakon istog, i to se može zaključiti na osnovu vremenske razlike. Iks, koji je zauzimao visoku poziciju u vojsci, to je saznao igrom slučaja jer se desilo da se našao u toj zemlji u tom trenutku. On takođe sugeriše Garisonu da su u zaveru umešani ljudi iz vojno-industrijskog kompleksa koji su želeli da se Kenedi ukloni jer je bio protiv rata u Vijetnamu.
Tokom suđenja jednom od optuženih, Garison demonstrira neodrživost priče o tri ispaljena metka, jer bi poslednji od njih morao da ima magična svojstva, i sposobnost višestrukog rikošetiranja, u tzv. Teoriji o magičnom metku. On takođe ukazuje na svedočenja o više Osvalda koji su se simultano pojavili u više različitih američkih država neposredno pred atentat. Nakon samog atentata, izvršene su dve autopsije, jedna u Dalasu, druga u Vašingtonu, i obe su bile prepune nepravilnosti. Kako se morbidno ispostavilo, predsednikov mozak je nestao, i ni dan-danas se ne zna gde je završio.
Nažalost, on nema mnogo konkretnih dokaza i svedočenja, i oslanja se na nuđenje teorija. Mnogi detalji su prikazani ali svi oni ukazuju na više različitih pravaca, i ne pružaju jasan odgovor o ubistvu, odnosno u istoj meri su nejasni i šućmurasti kao i zvanična verzija. Porota takvom pričom nije zadovoljna, i optuženi Klej Šo biva oslobođen.
Nominalno gledano, Stounov film je triler o zaverama, ali je u strogom smislu čist horor. On se od konvencionalnih horora razlikuje time što njegova čudovišta ne ostaju u domenu fikcije i mašte po završetku filma već su i dalje tu, sa nama, u periferiji vidnog polja. Stoun je film nazvao kontra mitom, kao suprotnost zvaničnom mitu Vorenove komisije.
Događaji kao što je atentat na Džej Ef Keja su jedan od onih koji menjaju paradigmu. To nije jedini atentat u dvadesetom veku, bilo ih je još mnogo, u raznim državama. Svi oni su bili praćeni loše sklepanim pričama i čudno sklepanim pričama kao odgovor na njih. Šta je zapravo istina, i da li ona uopšte postoji, pitanje je koje više i nema mnogo značaja u postmodernističkom svetu, kako u politici tako i u umetnosti. Možemo se setiti Ničeovih reči iz Genealogije morala, kada, ironično, govori o drevnom redu atentatora (hašašina). Njihova najveća tajna, rezervisana samo za najviše slojeve tajnog društva, bila je: Ništa nije istinito, sve je dozvoljeno. Sa tom tajnom, koja je bila čista sloboda duha, odbačena je vera u samu istinu.
Коментари
Постави коментар