Prokletnici

Kada se spomene francuska književnost na um nam padnu imena poput Igo, Flober, Stendal, Dima i drugi. Žoris-Karl Ujsmans (1848-1907) spada u red manje čuvenih pisaca iz te zemlje, poznatih tek ponekom ljubitelju opskurnih i skrajnutih autora. Jedan savremeni francuski autor, Mišel Velbek, široj čitalačkoj publici je približio lik i delo Ujsmansa kroz svoj roman Pokoravanje, čiji je glavni lik ekspert za književnost, specijalizovan za Ujsmansova dela. Žoris-Karl je ceo svoj život proveo sa stalnim zaposlenjem i nikada se nije izdržavao samo od svojih knjiga, koje je pisao u slobodno vreme. U njegova najpoznatija dela spadaju tri romana autobiografskog karaktera, sa protagonistom po imenu Durtal: Tamo dole (La Bas, 1891), Na putu (En route, 1895) i Katedrala (La cathedrale, 1898). Razvojni spisateljski put ovog pisca obeležilo je pomeranje od dekadencije i pesimizma inspirisanih Šopenhauerom do preobraćenja u katolicizam i bavljenja verom u poznoj fazi i spomenutoj trilogiji.

Prvi roman iz završne, katoličke faze, Tamo dole, bavi se piscem Durtalom i njegovim radom na biografiji jedne od najozloglašenijih ličnosti iz francuske istorije. U pitanju je posrnuli plemić, satanista i silovatelj i ubica dece, Žil de Rej (inače jedan od idola i inspiratora markiza de Sada, koji ga je bledo i neuverljivo nastojao podražavati). U periodu od osam godina u petnaestom veku (1432-1440) de Rej je navodno ubio više od stotinu dece seljana iz njegove baronije, uz pomoć svojih dvorana i magova-okultista, članova njegove satanske kamarile. Čitalac prati Durtala dok ovaj istražuje psihu dijaboličnog plemića, o kojoj donosi zaključke na osnovu istorijskih podataka i svedočanstava savremenika. Do određenog trenutka veoma pobožan i pred Bogom ponizan čovek, koji je jahao sa sveticom Jovankom Orleankom, de Rej pada pod uticaj demonskih sila koje su preuzele kontrolu nad njegovim postupcima. Nakon što je jednom prisustvovao manifestaciji demona Satana ga je potpuno stavio pod svoku kontrolu. Detaljnih opisi njegovih zločina su čak i jednom ovako blaziranom čitaocu kao što sam ja, naviknutom na sve i svašta, izazvali nevericu i šok.

Druga narativna linija romana se bavi satanizmom koji praktikuju zabludeli katolički sveštenici i pripadnici tajnih društava (Rozenkrojceri). Durtal stupa u ljubavnu aferu sa ženom jednog svog prijatelja koja ga uvodi u mračni svet dekadenata, vračeva i onih koji koriste crnu magiju da bi naudili drugima, kao što je ozloglašeni sveštenik Kanon Dokre, čiji prezir prema Bogu ide do te mere da je istetovirao lik Isusa na tabanima, kako bi uvek mogao da gazi njegov lik. Roman sadrži jedan od najboljih opisa crne mise u istoriji književnosti, i savršeno dočarava stanje uma koje vodi u satanizam i mržnju prema Bogu, a to je resantiman i ozlojeđenost, osećaj uvređenosti našeg ega preko kojeg ne možemo i ne želimo da pređemo.

Osim mračnjaka i smutljivaca tu su i dobrodušni likovi poput crkvenog zvonara Karea i njegove žene, pristojnih i pobožnih ljudi čija vera je čvrsta kao stena. Kareov zanat, oglašavanje crkvenih zvona, prikazan je sa nostalgijom jednog zanimanja koje je prekrila patina zaborava, zajedno sa ostalim dirljivim običajima iz nepravedno oklevetanog Srednjeg veka. Durtal, iako nema snage za prepuštanje veri kao stari bračni par (naći će je tek u narednim romanima u trilogiji), oseća da živi u vremenu materijalizma, zaglupljivanja, i sveopšte usredsređenosti na prohteve stomaka. Napravivši briljantnu jukstapoziciju utešne crkvene zvonjave i urlika rulje koja slavi pobedu na izborima i opšte demokratsko pravo glasa, Durtal žali za prošlim, idiličnim vremenima kada su se ljudi molili za spas duše čak i jednog takvog zločinca kao što je Žil de Rej. Tadašnji naraštaji (druga polovina devetnaestog veka), a o današnjim da i ne govorimo, zadojeni istim onim resantimanom koji je u osnovi kako socijalizma tako i satanizma, i zagledani samo u sadržaj svojih džepova, ne bi oprostili ni rođenom ocu i majci za eventualna materijalna uskraćenja. Njihove proklete duše su tamo dole, duboko, a gde je tačno to dole Ujsmans je znalački objasnio.